Czy wpływ procesów integracji sensorycznej na rozwój dziecka jest znaczący? Mam nadzieję, że w poniższym wpisie znajdziesz odpowiedź na to pytanie. Postaram się opisać, dlaczego rozwój sensomotoryczny w pierwszych latach życia jest tak ważny dla funkcjonowania dziecka w społeczeństwie. Zacznę od wyjaśnienia, czym w ogóle jest integracja sensoryczna. Następnie opiszę z wykorzystaniem kilku prostych przykładów wpływ integracji sensorycznej na rozwój ruchowy, społeczny i emocjonalny, a także na rozwój postawy ciała i gotowości szkolnej.
Czym jest integracja sensoryczna?
Integracja sensoryczna jest procesem, który zachodzi podświadomie w naszym mózgu. Odpowiada za porządkowanie informacji, które odbieramy za pomocą zmysłów. Oprócz dobrze znanych wszystkim zmysłów wzroku, słuchu, smaku, dotyku i węchu mamy jeszcze 3 mniej znane, lecz bardzo ważne dla procesów integracji sensorycznej zmysły: przedsionkowy, propriocepcji oraz interocepcji. Informacje, które odbieramy za ich pomocą podlegają nieustannej selekcji, dzięki czemu możemy się skupić na tym, co dla nas istotne. Co więcej, procesy integracji sensorycznej nadają znaczenia temu, czego doświadczamy. W związku z tym możemy adekwatnie reagować i celowo działać. Wpływ integracji sensorycznej na rozwój dziecka jest ogromny i z całą pewnością przekłada się na funkcjonowanie w wielu obszarach życia.
Wpływ integracji sensorycznej na rozwój ruchowy dziecka
Wyobraź sobie dziecko, które jedzie na rowerze. W związku z tym, że dla większości z nas jazda na rowerze jest już dobrze znaną i zautomatyzowaną aktywnością, nie mamy często świadomości jak wiele wyzwań stawia naszemu ciału. Po pierwsze, trzeba utrzymać na nim równowagę i skoordynować ruchy swojego ciała. Podczas gdy górna część ciała musi pozostać stabilna, dolna część pracuje naprzemiennie, pedałując. Po drugie, konieczne jest dobre opanowanie balansu ciałem. Po trzecie, trzeba szybko i adekwatnie reagować na to, co dzieje się na drodze. Bez wątpienia wymaga to sprawnej pracy całego ciała i układów zmysłowych, świadomości jego ułożenia w przestrzeni oraz efektywnej nawigacji w relacji z otoczeniem. Za to wszystko odpowiedzialne są właśnie między innymi procesy integracji sensorycznej. Gdy przepływ bodźców jest zdezorganizowany nauka każdej nowej czynności ruchowej staje się dużo trudniejsza. Jeżeli widzisz, że Twoje dziecko nie radzi sobie z jakąś aktywnością to warto zastanowić się z czego to może wynikać. Przeczytaj więcej o sprzętach rekreacyjnych w kontekście postawy i rozwoju dziecka. na temat różnych aktywności rekreacyjnych
Wpływ integracji sensorycznej na rozwój gotowości szkolnej
Wyobraź sobie dziecko w szkolnej ławce w czasie lekcji. Mogłoby się nam mylnie wydawać, że zdolność do pozostania w miejscu przez jakiś czas, aktywnego uczestniczenia w lekcji, skupienia na zadaniu czy przepisywania z tablicy są czymś oczywistym w wieku szkolnym. Niestety nie jest to wcale takie proste dla wielu uczniów. Po pierwsze, już samo utrzymanie stabilnej pozycji ciała jest sporym wyzwaniem. Niestety w wielu szkołach jest to również przez większość czasu pozycja statyczna. Po drugie, dziecko powinno być zdolne do ignorowania całej masy bodźców sensorycznych, które docierają do niego w szkolnej sali. Oprócz tego niezbędne są: zdolność skupienia uwagi, utrzymania stabilnego pola widzenia, dobra koordynacja oko-ręka i wiele innych. Każda z podstawowych umiejętności szkolnych wymaga dobrej współpracy wielu układów zmysłowych w naszym ciele. Jeżeli rozwój sensomotoryczny dziecka w pierwszych latach życia nie przebiegał prawidłowo, może być mu bardzo trudno skupić się na nauce, ponieważ musi kontrolować to, co powinno być automatyczne.
Wpływ integracji sensorycznej na rozwój postawy dziecka
Kontrolę postawy ciała w przestrzeni dziecko osiąga wraz z rozwojem tzw. schematu ciała. On zaś zależny jest ściśle od bodźców sensorycznych odbieranych przez receptory. Dla rozwoju postawy ciała ogromny wpływ ma to, jak dziecko czuje swoje ciało. Pomyśl przez chwilę o tym, czy musisz patrzeć na swoje nogi, żeby wiedzieć, czy masz zgięte kolana czy wyprostowane? Zastanów się też, czy musisz śledzić wzrokiem filiżankę z kawą, żeby trafić do ust? Czy możesz czytać książkę i jednocześnie trafić do ust filiżanką? Prawdopodobnie możesz zrobić to bez kontroli wzroku. Niestety, wiele dzieci z trudnościami sensorycznymi nie czuje swojego ciała wystarczająco dobrze, co przekłada się na pozycje, jakie przyjmują. Bardzo często są one nieefektywne, nieergonomiczne, asymetryczne i niekorzystne dla rozwoju. Ponadto, brak zdolności utrzymania efektywnej pozycji ciała utrudnia tym dzieciom naukę wszelkich nowych czynności ruchowych. Może również wpływać negatywnie na rozwój mowy, sprawność rąk, naukę i koncentrację
Wpływ integracji sensorycznej na rozwój społeczny i emocjonalny
Wyobraź sobie, jak może wyglądać codzienne życie dziecka z zaburzeniami przetwarzania sensorycznego. Po pierwsze, może ono być przytłoczone nadmiarem bodźców, które dla innych są zupełnie “normalne”. Z drugiej strony możemy mieć dziecko, które potrzebuje bardzo wyraźnych bodźców. Co ciekawe, każde z nich może sobie radzić z tym na różne sposoby i prezentować inne zachowania. Niektóre dzieci aktywnie przeciwdziałają, poszukują regulujących je bodźców, co może wiązać się z nieakceptowanymi społecznie zachowaniami, na przykład: uderzaniem, biciem, drapaniem, gryzieniem. Inne zaś mogą prezentować bardziej bierny wzorzec zachowań i mieć tendencję do unikania pewnych sytuacji, aktywności oraz wycofania. Jest to oczywiście duże uproszczenie. Pomyśl również o tym, jak może czuć się i funkcjonować społecznie dziecko, które nieustannie doświadcza niepowodzeń w aktywnościach, które podejmuje. Jak wygląda codzienne życie dziecka, które źle czuje się we własnym ciele, jest nadmiernie pobudzone albo z drugiej strony ospałe, znużone, bierne? I wszystkie te emocje mogą pozostawać w ciele na lata.
Podsumowanie
Mam nadzieję, że tych kilka przykładów opisanych wyżej pozwoliło Ci zrozumieć, że wpływ integracji sensorycznej na rozwój dziecka jest ogromny. Już od pierwszych dni życia rozwój dziecka zależy w dużej mierze od oddziałujących na nie bodźców polisensorycznych. Obserwacja sposobu w jaki maluch reaguje na bodźce oraz tego jak złożone i skoordynowane odpowiedzi na nie wytwarza może nam bardzo wiele powiedzieć o jego procesach integracji sensorycznej. Jakość motoryki dziecka, koordynacji ruchowej, równowagi, postawy ciała a także to, jak dziecko uczy się nowych umiejętności ruchowych zależy w dużej mierze właśnie od integracji sensorycznej. Wpływa ona także na ciekawość świata, otwartość na nowe aktywności, chęć do podejmowania wyzwań, czerpanie radości z ruchu i wiele innych aspektów obrazujących sposób interakcji dziecka z otoczeniem. Warto dodać też, że wszelkie nieprawidłowości w rozwoju sensomotorycznym mogą negatywnie wpływać na życie rodzinne, relacje społeczne, możliwości wykorzystania swojego indywidualnego potencjału przez dziecko oraz na jego samopoczucie.
Bibliografia:
- Lane SJ, Mailloux Z, Schoen S, et al. Neural Foundations of Ayres Sensory Integration®. Brain Sci. 2019;9(7):153. Published 2019 Jun 28.
- Mailloux Z, Mulligan S, Roley SS, Blanche E, Cermak S, Coleman GG, Bodison S, Lane CJ. Verification and clarification of patterns of sensory integrative dysfunction. Am J Occup Ther. 2011 Mar-Apr;65(2):143-51. doi: 10.5014/ajot.2011.000752. PMID: 21476361
- Chu VWT. Assessing Proprioception in Children: A Review. J Mot Behav. 2017 Jul-Aug;49(4):458-466. doi: 10.1080/00222895.2016.1241744. Epub 2016 Dec 9. PMID: 27935438.
- Ayres A.Jean. Dziecko a integracja sensoryczna. Harmonia Universalis 2015 (polska edycja).
- Borkowska M. Integracja sensoryczna w rozwoju dziecka. Podstawy neurofizjologiczne. Harmonia Univerasalis 2018.